روزگار خواب زدگی و پسرفت رسانه ها

چرا تحریریه ها حال خوبی ندارند؟خادمی،پیشکسوت مطبوعاتی پاسخ می دهد

     شنیدن روایت‌ها و خاطرات روزنامه‌نگاران پیشکسوت می‌تواند برگی از تاریخ مطبوعات شفاهی برای اهالی رسانه باشد. پیشکسوتان مطبوعاتی که در زمانه خود به عنوان چشم و گوش مردم بودند و با اطلاع رسانی‌های دقیق و تحلیل‌هایشان به مسئولان کمک می‌کردند، باید  در حال حاضر هم با انتقال تجربیات و توصیه‌های خود به خبرنگاران، در خبررسانی و انعکاس واقعیت‌ها در جامعه یاری رسانند. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که خود اهالی رسانه به اهمیت این طبقه از جامعه پی‌ببرند و جایگاه‌شان را ارج نهند. به همین خاطر شفقنا‌ رسانه دیداری دارد با یک پیشکسوت مطبوعاتی تا از تجربیات وی بهره بگیرد.

     در این هفته شفقنا رسانه میزبان فرهاد خادمی یکی از پیشکسوتان عرصه مطبوعات بود. او که کارش را با روزنامه اطلاعات شروع کرده و یکی از روزنامه نگاران باسابقه در  روزنامه رسالت بوده، در شروع صحبت های خود با بیان اینکه اقتصاد نشر به صورت کلی و مطبوعات به صورت اخص حال خوبی ندارند، می گوید: علتش را باید در این مسئله جستجو کرد که خودمان در ایجاد چنین وضعیتی چقدر نقش داشتیم و چقدر عوامل بیرون از مطبوعات در نابسامانی های ایجاد شده تاثیر داشته است.

     او توضیح می دهد: اگر بخواهم به مسئله از منظر درون سازمانی بپردازم، باید بگویم اینکه مطالعه نشریات در سبد هزینه خانوار جایی ندارد علتش به این برمی گردد که ما به عنوان تولید کنندگان آثار مکتوب، نتوانستیم نیازهای جامعه را برآورده کنیم و فضایی را فراهم کنیم تا خواننده به هر شکلی نیازش را در مطبوعات پیدا کند. این عدم موفقیت علاوه بر مطبوعات، فضای مجازی و سایر رسانه های آنلاین را هم شامل می شود. بنابراین وقتی نتوانیم براساس نیازهای جامعه تولید محتوا کنیم طبیعی است که مخاطب هم طرف ما رسانه ها نیاید.

     خادمی انتقاد می کند: درون سازمان مطبوعات ما رها شده است و افرادی - از صاحب امتیاز گرفته تا مدیرمسئول و خبرنگار - وارد عرصه مطبوعات شدند که تخصص لازم را نداشتند. خبرنگار باید یک قدم جلوتر از آحاد جامعه باشد. خبرنگاران ما الآن کارمند خبرنگار هستند درحالی که خبرنگاری ساعت کار مشخصی ندارد و شب و روز نمی شناسد. کدام خبرنگار کار میدانی خاصی انجام می دهد؟ ما الان خبرنگار حرفه ای برای بحران نداریم، حتی روزنامه بحران و سرمایه گذار بحران نداریم. رسانه های ما حاضر نیستند سرمایه گذاری کنند و خبرنگارشان را برای حوادث بحرانی بفرستند. ما نتوانستیم نظام حاکم، قوای سه گانه و مسئولانمان را به پذیرفتن انتقاد عادت دهیم. از طرفی سیستم حاکمیتی ما هم مدیرانش را آموزش نداده که در برابر انتقادهای مطبوعات جبهه نگیرند، دست به شکایت نزنند، تهدید نکنند و… . ما به عنوان روزنامه نگار نباید از وظایفمان غافل شویم. ما فضای رسانه ای مان را به فضای مجازی باخته ایم.

تحریریه های مطبوعاتی یا کافی شاپی؟

     خادمی مطبوعات را به دو دوره قبل و بعد از ۷۶ تقسیم می کند و تحریریه های امروز را تحریریه های کافی شاپی می نامد! او روایت می کند: ما در دهه ۷۰ برای گزارش هایمان به دل سوژه ها وارد می شدیم. وقتی می خواستم درباره خاک سفید گزارش تهیه کنم مدتی با آن ها زندگی کردم. ولی الان خبرنگاران ما حتی نمی توانند یک یادداشت بنویسند. درحالی که خبرنگار بعد از چند سال باید کارشناس حوزه خبری خودش شود. الان اکثر تحریریه های ما کافی شاپی هستند. کدام خبرنگار الان می تواند بدون رجوع به آرشیو، یک تحلیل جامع بنویسد؟ ما وقتی در برنامه ای حاضر می شدیم با کوله باری از سوال و اطلاعات کامل می رفتیم.

     خادمی معتقد است که نباید از دولت و دستگاه دیپلماسی انتظار داشت تا خبرنگاران را برای پوشش رویدادهای بین المللی به کشورهای دیگر بفرستد و می گوید: رسانه باید خودش هزینه کند و خبرنگارش را برای پوشش اخبار بفرستد. این همه خبرگزاری ثبت شده داریم ولی بجز چند خبرگزاری محدود که آن هم دولتی هستند بقیه در شهرستان ها شعبه ندارند.

     او  می گوید: دلیل اینکه اقتصاد رسانه های ما ضعیف است به این برمی گردد افرادی که سرمایه گذاری کردند تخصص رسانه ای نداشتند بلکه افرادی رانت خوار و وابسته به جناح خاصی بودند و در مقاطع خاصی به خاطر مقاصد سیاسی شان اقدام به تاسیس رسانه کردند. برخی مدیران مسئولی که می گویند پول نداریم، باید بروید ویلا، ماشین و خانه های لاکچریشان را ببینید. چگونه وقتی به خبرنگار می رسند، می گویند پول نداریم. خب معلوم است رسانه را برای کاسبی خودشان تاسیس کرده اند. من مدیر مسئولی می شناسم که نماینده مجلس است و برای گرفتن آگهی به این وزارتخانه و آن وزارتخانه می رود. وقتی هم آگهی به او نمی دهند از وزیر طرح سوال می کند.

مسئول محور بودن مطبوعات؛ دلیلی برای تیراژ پایین آنها

     خادمی یکی از مسائل مهم امروز تحریریه ها را اشراف و تسلط دبیر و سردبیر بر خبرنویسی حرفه ای می داند و در صحبت هایش تاکید می کند: کسی که دبیر سرویس یا سردبیر و  مدیر مسئول در روزنامه ای می شود،  باید مسلط و آشنا به این حرفه باشد و به قول تئاتری ها تا خاک صحنه نخورده باشد، نمی تواند وظایف خود را به خوبی انجام دهد. متاسفانه الان مشکلات درون تحریریه خیلی زیاد شده است. من زمانی که در رسالت بودم خبرنگارانم را موظف کرده بودم که تا ساعت ۲ با دست پر به تحریریه برگردند ، ساعت کار برایشان معین نکرده بودم، اما  سوژه ها را برایشان مشخص می کردم و بیشتر خبرنگارانم با دست پر بر می گشتند چون می دانستند که من خودم مشرف هستم پس نمی توانستند دلیل و بهانه ای بیاورند برای اینکه دست خالی باشند.

  رسانه ها متوجه نیاز امروز مردم نیستند

     او تعریف می کند: الان شاهد هستیم در شمال کشور،  پیله های کرم ابریشم در حال از بین رفتن است و این مسئله باعث خسارت و زیان به صادرات پنبه و فروش آن می شود، خب خبرنگاران باید هوشیار باشند و به دنبال تهیه گزارش از چنین سوژه هایی بروند که بسیار می تواند خواندنی و جذاب باشد. یادم هست یکی از مصاحبه های من با یک راننده تاکسی بود که به چهار زبان مسلط بود، یا بارها با غسال ها و گور کن ها گفت و گو کرده بودم و از این مصاحبه ها بازخوردهای زیادی دریافت می کردم. یک بار هم مصاحبه ای با یک خانم و آقا داشتم که جنازه ها را تشریح می کردند و در این مصاحبه آنها به روایت زندگی خود پرداختند. خب این گزارش هم با واکنش های خوبی از طرف خوانندگان مواجه شد. چون مخاطب دوست دارد بداند چنین افرادی با این وضعیت شغلی چه احساس و عواطفی در زندگی روزمره خود دارند.

     خادمی که سال ها دست به قلم بوده، چندین کتاب داستان را هم در این سال ها به رشته تحریر در آورده است. او درباره محتوای یکی از کتاب های خود می گوید: عنوان یکی از کتاب های داستانی ام «خبرسازان » است که به  ۱۳ مصاحبه خودم اشاره دارد و هر کدام از این مصاحبه ها در مقطع خود حرف های زیادی برای گفتن داشت و بازخوردهای زیادی هم از سوی رسانه های خارجی دریافت کردم. یکی از مصاحبه های این کتاب حدود دو هفته بر روی سایت آسوشیتد پرس بود. داستانش از این قرار بود که  زیر پل گیشا چند کودک در حال فروش گل بودند که من گل هایشان را خریدم و بعد با آنها  مصاحبه کردم و نتیجه گزارش ام این شد که پلیس  مناطقی را که محل باند و مافیا برای کودکان کار بودند، کشف کرد و آنها دستگیر شدند. تیتر این گزارش « ما را اجاره می دهند » بود که با سر و صدای زیادی همراه شد و تاثیرات خوبی هم گذاشت. الان منتقد های زیادی درباره کودکان کار صحبت می کنند اما کاری نمی کنند.

     این فعال رسانه ای با اینکه به رسانه ها انتقادات زیادی دارد اما برای بازگشت آنها به دوران طلایی خود، مواردی را پیشنهاد می دهد:  تا زمانی که ما اهالی رسانه خود را تقویت نکنیم و خود را از نظر علمی و دانش روز مسلح نکنیم، هیچ اتفاقی نمی افتد و هیچ منجی از عالم غیب نمی آید برای ما کاری انجام دهد.  باید به این نتیجه برسیم که نیاز به تغییر داریم، متاسفانه رسانه ها متوجه این نیاز نیستند. باید بدانیم  نیاز جامعه چه مسائلی است، فقط نظاره گر اظهارات مسئول و مقامات نباشیم.

کیفیت فدای سرعت؛ به چه قیمتی؟

     او معتقد است وقتی یک روزنامه نگار نیاز سنجی و ارتباط سنجی نمی کند، اوضاع رسانه ها تاسف بار می شود. خادمی از اینکه رسانه ها کیفیت را فدای سرعت می کنند، انتقاد می کند و می گوید: متاسفانه الان موارد سطحی برای رسانه ها مهم شده و ما از کیفیت اطلاع رسانی دور افتاده ایم مثلا خبرگزاری ها ساعت و ثانیه انتشار اخبار خود را دستکاری می کنند که بگویند ما زودتر منتشر کردیم ولی دقت نمی کنند برای کدام مخاطب این کار را انجام می دهند و این کار چه ارزشی دارد. زمانیکه در تسنیم بودم به شدت با این قبیل موارد برخورد می کردم و آن را اصلاح کردم. همچنین به خبرنگارانم تاکید می کردم اگر به یک نشست خبری می روید مدام پشت هم از لحظه ورود یک مسئول تا پایان زمان نشست خبر نفرستید،  بلکه باید سوالات اساسی که نیاز جامعه و دغدغه مردم هست را با آن مسئول مطرح کنید.

     او در پایان تعریف می کند: به نظرم در حال حاضر یکی از نیازهای اصلی هر خبرنگار و رسانه ای ابتکار و خلاقیت در سوژه یابی و گزارش نویسی است. خاطرم هست من از بهشت زهرا هفتگی آمار فوتی ها را می گرفتم و یک بار تیتر زدم «مرگ ۴ هزار تهرانی» که بازخورد زیادی هم داشت و در گزارشم به تعداد فوتی های زن و مرد هم اشاره می کردم من فقط آمار را از بهشت زهرا می گرفتم و به صورت یک گزارش جذاب در اختیار مخاطب قرار می دادم. به نظرم  همه این ها ، خبرهایی است که روزنامه نگاران می توانند به جای بازتاب صحبت های مقامات به مخاطب بدهند که ارزش های خبری زیادی هم دارد.