مطبوعات، امنیت ملی و منافع پایدار - 4

                                                        شرط عقل

یادداشتی از سید مسعود رضوی

     لابه‌لای امثال زبانی و شواهد ادبی ما، جملاتی هست که درس زندگی می‌دهد و نشان از تجارب عمیق ملت ایران دارد. برخی را باید با آب زر نوشت و همیشه پیش چشم داشت زیرا پندِ نیاکان، گرچه آسان در اختیار ما قرار دارد اما به بهای گزافی به دست آمده است.

     کدام ملتی را می‌شناسیم که به قدر ما در تاریخ و تمدن دیرینگی داشته و از تجربه‌های شاد و اندوهبار آکنده باشد؟ کدام ملت این همه شکست و پیروزی داشته و همچون ما با آزمون و خطاها رخ به رخ شده و با این همه مستقل و پایدار مانده باشد؟ این ماندگاری و تداوم را آسان نگیریم و اندک نشماریم. زیرا بهای خطاها در جهانِ کنونی در اواخر قرن بیستم و قرن بیست و یکم دیگر همچون گذشته محاسبه نمی‌شود. دلیل آشکارش ظهور و امحای دولت‌ها و جوامع متعدد در پیرامون ماست. یک روز در شمال ایران دهها کشور جدید متولد می‌شود و وقتی دیگر، در زمانی کوتاه چندین دولت تباه می‌شود و چندین کشور بزرگ درگیر جنگ و تباهی و فروپاشی شده است. ایران البته درختی کهنسال و سترگ است و ریشه‌های عظیم دارد اما به همان نسبت هم نیازمند مراقبت و خردمندی افزونتر است.

     باری، یکی از ضرب المثل‌های معروف که همه شنیده‌ایم: «احتیاط شرط عقل است.» اگر هر روز این حکمت را تکرار کنیم باز هم اندک است و عقل آزموده و دوراندیش در شرایط کنونی حکم می‌کند که بدون عصای اختیار در میدان شلوغ و پربرخورد منطقه و جهان گام برنداریم. خصوصا در عرصه‌های سیاسی و نظامی. شعار و تهدید و ورود در منازعات نشان شجاعت نیست، تهوری گنگ و بی سرانجام است. احتیاط و دوراندیشی با استقلال سیاسی ما هیچ تنافری ندارد و درونمایه دیپلماسی را باید عقل سلیم و محتاط بسازد و حفاظت کند. پاسداری از استقلال و انقلاب یعنی همین احتیاط و جلوگیری از مخاطرات و عدم ورود به صحنه‌های خطرآفرین و از بین بردن ریسک‌های پرهزینه. گاهی لازم است ما درگیر منازعات و جدل و جدال‌هایی شویم و هزینه‌هایی هم برای دفاع از منافع و حتی منزلت ملت و حکومت بپردازیم. اما این در شرایط بسیار خاص و استثنایی صادق خواهد بود. روی رایج سکه آن است که از پرداختن و تحمیل هزینه‌های بیجا اجتناب کنیم و امروزه بهترین دیپلماسی و عاقلانه ترین رفتارهای سیاسی، همین جلوگیری از برخوردهای هزینه بَر و اصطکاک‌های بیهوده است. هنر سیاست و پیشبرد صحیح امورات دولت را باید در تدبیرهایی سراغ کرد که میهن و مملکت را از پرت‌گاه‌ها و پرت‌راه‌ها دور می‌کند و از طریقی امن و مطمئن به مقصد می‌رساند.

     طبعاً سیاست ماهیت دشوار و پیچیده ای دارد و هر کسی نمی‌تواند در آن مداخله کند و یا مدعی هدایت و دخالت در آن باشد. سیاستگران باید خبره و خردمند باشند و تجربه‌های کافی را پله پله به دست آورند. همچنان که نظامیان یا طبیبان چنین اند. پس چه دلیلی دارد که در کشور ما عده زیادی در خارج از دستگاه دیپلماسی کشور در باره آن اظهار نظر و این و آن را متهم، یا این کار و آن روش را تجویز و تبلیغ می‌کنند؟ حتی تحکم می‌فرمایند و دستور می‌دهند! اگر این‌ها مردم عادی باشند البته خرجی ندارد و دخلی هم طبعا به بار نمی‌آورد. ولی هنگامی‌که از سیما و صدای رسمی‌ یا برخی رسانه‌های مهم این مواضع غیر مرتبط با دستگاه دیپلماسی کشور بیان می‌شود، دیگر نمی‌توان نادیده گرفت و آن را سخنی از سر دلسوزی یا برای اندرز یا گمانه‌ای شخصی قلمداد کرد. این امر در هنگامه پرمخاطره منطقه که به انبار باروت بدل شده، به ویژه از جانب مقامات نظامی‌و مسئولان قشون می‌تواند هزینه‌های افزونتر و حتی مهلک به بار آورد. بازدارندگی شرط استقلال، و احتیاط شرط عقل، و صلح و آرامش شرط پیشرفت است و این شرط‌ ها و لوازم نیز جملگی نیازمند احتیاط و حزم است. همچنان که دوراندیشی و تجارب دیرپا نیز شرط سیاستگری و سیاست‌ورزی است و هرکسی دارای این خصوصیات و صلاحیت‌ها نیست که به عنوان نماینده نظام، درباره روابط و پیمان‌ها و معاهدات و کشمکش‌های سیاسی سخنوری یا دخالت کند.

     یک جانب دیگر از این موضوع در تریبون‌های نمازجمعه و منابر رسمی‌ و عمومی‌ و مراسم متعددی است که در طول سال با حضور جمع کثیری از هموطنان برگزار می‌شود و معمولا علمای دینی و بزرگان مذهب میاندار سخن و بازگوی حکمت و اندرز و مفاهیم شریعت و دیانت اند. تاریخ حوزه‌های علمیه و علمای دینی و مراجع تقلید نشانگر دو چیز است؛ یکی دستورالعمل یا همان فتوا بر اساس احتیاط و دیگری افزودن عقل بر منابع افتاء است، زیرا هنگامی‌فقه و شریعت می‌تواند پاسخگوی نیازهای مؤمنان باشد که از دل عمیق‌ترین استدلال‌های اصولی و فقهی عبور کرده باشد. منابع منصوص را باید عقل و اجماع تأیید کند. حکمت اسلام، بخصوص در مذهب تشیع: من حکم به العقل حکم به الشرع و بالعکس است. و این در مورد احادیث و وثاقت آن نیز صدق می‌کند. این نکات و احتیاطات در صدور فتوا، برای جلوگیری از اضرار به مردم و نابود ساختن زمینه‌های بدعت است و تازه فقط از سوی مجتهدانی که تجربه و دانش طولانی کسب کرده‌اند شرف صدور می‌یابد.

     این فتاوی غالبا در امور عبادی و شخصی تا این حد از دوراندیشی و احتیاط را منظور می‌داشته است. حال چگونه مهم‌ترین مسائل اختلافی را در سیاست و تدبیرهای دولت، که با سرنوشت و منافع ملی و هزینه‌ها و ریسک‌های بزرگ همراه است می‌توان بر سر کوچه و بازار فریاد کرد و بدون تجربه و سابقه و دانش کافی، هزینه روی دست ملت و دولت گذاشت؟! این دخالت‌ها نه توجیه شرعی دارد، نه توجیه عقلی، و نه حتی منفعت جناحی! تنها هزینه‌های بیهوده دارد و کشور ما را در منطقه و جهان در معرض تهدید قرار می‌دهد. پس به حکم عقل و شرع، احتیاط کنید. در اموری که تخصص و تجربه ندارید مداخله نکنید. و سرانجام اگر کمکی به دولت و دستگاه دیپلماسی کشور نمی‌کنید، آسیبی نزنید. شرایط خطرناک‌تر از آن است که برخی از خطبا و مسئولان صاحب تریبون تصور می‌کنند. ملت ایران نمی‌تواند بیش از این هزینه سخنان بی پشتوانه و فاقد مسئولیت را بپردازد.

                                                    روزنامه اطلاعات - دوشنبه دوم مرداد ماه 1396